Haptotherapie en topprestaties
Haptotherapeutische begeleiding van mensen die onder hoge druk moeten (kunnen) presteren neemt een geheel eigen plaats in binnen de mogelijkheden die bestaan op dat gebied. Inmiddels is de haptonomie uit zijn pionierstijd en krijgt het meer en meer bekendheid en waardering, ook buiten de gezondheidszorg. Haptonomische begeleiding richt zich op de persoonlijke ontwikkeling van degene die topprestaties moet leveren, in de breedste zin van het woord. Het grijpt aan op de persoon als geheel. Lichaam en geest zijn dimensies die zijn te onderscheiden maar niet gescheiden van elkaar kunnen worden gezien. Persoonlijke ontwikkeling kan niet zonder een goed ontwikkeld gevoelsleven. Gevoelens en emoties zijn zeker zo bepalend voor het adequaat handelen, ook onder druk, als het denken. Het gaat er bij haptotherapeutische begeleiding dan ook om hoe degene die moet presteren zichzelf ervaart, zichzelf kent en om het gevoel dat hij vóór zijn lichaam en ván zijn lichaam heeft. Het lichaam liegt niet en wie vertrouwt op wat hij voelt en wat het lichaam vertelt, kan trouw blijven aan zichzelf. Vertrouwen en zekerheid kennen niet alleen geestelijke dimensies, maar moeten ook worden gevoeld. Daarmee gaat haptotherapeutische begeleiding verder dan het aanleren van trucs en vaardigheden. In de deze begeleidingsvorm leert iemand alle aspecten die hij ontwikkeld heeft, zoals talent, kennis, kunde en ervaring, samen te brengen tot één geheel. Dit draagt bij aan verbetering van prestaties en het optimaliseren van de aanwezige mogelijkheden en talenten.
De wereld van presteren is een wereld waarin het gaat om grote belangen. De druk, vanuit jezelf, maar meer en meer ook van de buitenwereld, neemt soms grote vormen aan. Op adequate wijze omgaan met deze vormen van druk kan slechts dan als je jezelf goed kent en de mogelijkheid hebt om niet te bezwijken onder druk, maar juist optimaal te presteren met respect voor wie je bent, je eigen identiteit.
Vaak wordt een hoog niveau van presteren bereikt door talent en hard werken. Je krijgt op dat niveau niets cadeau. In een wereld van presteren wordt steeds vaker en intensiever gebruik gemaakt van het trainen van technieken en vaardigheden. Met toenemende cognitieve en psychologische mogelijkheden, zowel in trainingen als in coaching (coachingsstijlen en vaardigheidstrainingen) wordt er steeds meer vertrouwd op externe, objectieve meetresultaten en andere cognitieve informatie. Als dat de overhand krijgt, verliest iemand het gevoel voor zichzelf en het vermogen daar op te vertrouwen. Daarnaast verliest hij voor een deel het contact met zijn eigen behoeftes, verlangens en grenzen.
Haptotherapeutische begeleiding
Haptotherapeutische begeleiding is gericht op het bewust maken van gevoelens en bevordert je lichaams- en zelfbesef. Ervaring en inzicht in de rol die gevoelens spelen geeft breedte en diepte aan je persoonlijke ontwikkeling en helpt bij het verhelderen van communicatie en samenwerkingsvormen.
Wanneer iemand, een van binnenuit gevoeld, vertrouwen heeft in zichzelf, anderen en in het leven, durft hij beter zijn mogelijkheden en beperkingen onder ogen te komen en zal hij beter om weten te gaan met het lief en leed van het leven in een wereld van presteren, competitie en effectiviteit. Iemand kan onder deze extreme omstandigheden zichzelf zijn en naar eigen vermogen presteren zonder zich geblokkeerd te voelen, wanneer hij durft te voelen wat hem bezighoudt, daar uitdrukking aan kan geven en daar ook zo veel vertrouwen in heeft ontwikkeld, dat hij ernaar gaat leven.
Kenmerkend voor een presteerder in topvorm is dat hij samenvalt met zichzelf, lichamelijk en geestelijk. Met andere woorden, dat hij niet leeft vanuit overlevingsmechanismes of afweersystemen. In dat geval is er geen sprake van een lichaam dat je hebt (het anatomische lichaam), maar een lichaam dat je bent. Je leeft vanuit je lichamelijke aanwezigheid in de wereld precies zoals je bent. Populair gezegd: dicht bij jezelf en trouw aan wie je in wezen bent. Met alles wat je voelt en een adequate wijze van omgaan met die gevoelens. Onder dergelijke omstandigheden lijken prestaties zich als vanzelf aan te dienen en doet de presteerder precies dat wat nodig is om tot grote hoogte te komen zonder krampachtige cognitieve sturing. Je ‘zit dan minder in je hoofd’.
Zo kwam een topbestuurder met een ervaring uit haar dagelijks leven: “Ik vergelijk het wel eens met dansen waarbij je de passen vanuit het hoofd stuurt omdat je bang bent de verkeerde passen te maken. Zeker als er veel mensen kijken. Maar als ik, ondanks de druk van de buitenwereld, durf te vertrouwen op mezelf en gewoon de muziek binnenlaat gaat het dansen bijna vanzelf. Zo werkt het voor mij ook met het besturen van een grote organisatie met alle druk en externe krachten van dien.”
De essentie van de haptotherapeutische begeleiding is het bewust maken van aangeboren vermogens om jezelf te zijn en jezelf te ervaren zoals je bent. Door middel van haptonomie leer je weer gevoel te krijgen voor wat je blokkeert of juist vrij maakt.
In het algemeen kun je zeggen dat iemand die zich onbehaaglijk voelt door bijvoorbeeld angst, onveiligheid, irritatie of pijn zich gevoelsmatig terugtrekt. Hij sluit zich af voor zijn eigen gevoelens en voor de wereld om hem heen en verstart en verkrampt. Jezelf afsluiten of (tijdelijk) terugtrekken is niet altijd slecht en soms zelfs wel nuttig, maar het kan ook leiden tot lichamelijke en geestelijke verharding of je geblokkeerd voelen, waarbij het soms niet meer lukt je weer open te stellen. Het gevolg is dat je meer ‘in je hoofd gaat zitten’ wat er toe leidt dat alles wat je doet krampachtiger wordt, de spanning toeneemt en de natuurlijke souplesse afneemt. Het is evident dat daardoor de prestaties verminderen.
Een cabaretier vertelde desgevraagd: “Doordat ik een paar ongelukkige recensies had raakte ik mijn zelfvertrouwen kwijt. Dat kwam omdat ik in die tijd op persoonlijk vlak ook veel aan mijn hoofd had. Ik ging steeds meer repeteren en in toenemende mate vertrouwen op de tekst die ik steeds krampachtiger uit mijn hoofd ging leren, terwijl ik die allang kende. Dat deed ik voorheen zeker niet zo strak. Ik vertrouwde op wat ik kon en alle uren die ik daar al aan had besteed. Dat durfde ik nu niet meer. Dat vertrouwen ‘op mijn kop’ in plaats van op mijn aanleg, oefening en intuïtie deed me gewoon verkrampt op het podium staan. Daardoor ging het eigenlijk alleen maar slechter. Het keerde pas om toen ik niet meer uitsluitend ging vertrouwen op mijn hoofd, oftewel de invloed van de buitenwereld losliet, mijn angst onder ogen kwam en mijn controle liet gaan.”
De begeleiding
In haptotherapeutische begeleiding wordt niet alleen gesproken. Specifiek bij de haptotherapeutische begeleiding is de aanraking. Deze is gebaseerd op het ervaren van jezelf in contact met de begeleider. Het is geen massage, maar je wordt wel (aan)geraakt. Je ervaart je lichaam en je gevoelens doordat de begeleider je in contact brengt met je lichaam. Daarbij wordt het lichaam niet aangeraakt als een machine die gerepareerd moet worden, maar als een mens van vlees en bloed die zich aangesproken voelt in wie hij is en wat hij doet in contact met een ander. Door de aanraking voelt de cliënt zich gezien, erkend en herkend in wat hij voelt. Dat geeft de cliënt de ruimte zichzelf ook te ervaren zoals hij is. Dat doet goed en geeft mogelijkheden je blokkades en je vermogens steeds beter te leren kennen.
Soms worden er ervaringsgerichte oefeningen gedaan in de ruimte van de praktijk, maar vaker wordt er liggend op een behandelbank gewerkt. Alles wat er ervaren en gevoeld wordt is gespreksstof en geeft inzicht in je (gedrags-)patronen en overlevingsmechanismes.
Zo ga je weer merken dát je kunt voelen en wát je kunt voelen. Je wordt er bewust van gemaakt wanneer je de gevoelsverbinding verbreekt en dus uit contact gaat met jezelf en met de ander. Voor mensen die op een podium staan (letterlijk en figuurlijk) is het ook van belang te voelen waar je zit of staat ten opzichte van mensen om je heen of ten opzichte van de ruimte die je bespeelt en wat dat met je doet. Ook dat wordt voelbaar in de begeleiding, omdat je dat leert ervaren. Zo kun je steeds jezelf als autonoom en zelfbewust individu blijven ervaren, ook als de druk toeneemt.
Een concertpianist zei ooit: “Je weet niet meer hoe je je verhoudt tot alles wat op je af komt. Je raakt jezelf een beetje kwijt.” Bij musici of anderen die onder druk presteren en die bloot staan aan vele vormen van externe en interne druk is dit geen vreemd fenomeen.
De haptonomische visie gaat uit van het menselijke gevoelsleven in relatie tot het verstand en het gedrag. Daar waar het voelen ondergeschikt is geraakt aan de ratio raakt een persoon vervreemd van zichzelf. Doordat de haptonomie aangrijpt op de persoon als geheel, leert de cliënt zichzelf als persoon beter kennen en erkennen in wie hij is. Door de karakteristieke aanraking van de haptonomische begeleider ervaart de de cliënt zijn lichaam niet langer als ‘ding’, maar wordt hij zichzelf weer bewust als geheel. Gevoelens van eigenheid en authenticiteit worden hierdoor hersteld en bevorderd. Het zoeken naar een eigen evenwicht in zijn persoonlijke én werkende leven staat centraal, want juist dat verstevigt een gevoel van vertrouwen en zekerheid. Dit draagt bij aan het optimaliseren van de aanwezige mogelijkheden en talenten, en het verbeteren van prestaties.
Zo ontdekt iedere cliënt zijn eigen plek in de (prestatie-)wereld en hij kan daarin trouw kan blijven aan zichzelf. Onder alle omstandigheden.
Vragen waarmee toppresteerders naar haptotherapeutische begeleiding gaan:
- Omgaan met druk van binnen of van buiten uit
- Piekeren, teveel (na-)denken: ‘teveel in je hoofd zitten’
- Zich geblokkeerd voelen
- Dips in presteren, onderprestatie
- Het zit er wel in maar het komt er nog niet uit
- Verminderde lichamelijke en/of psychische belastbaarheid
- Hanteren van tegenslagen
- Motivatieproblemen
- Vormverlies
- Moeite met omgaan met grenzen en emoties
- Faalangst
- Omgaan met onbeteugelde emoties en inacceptabel gedrag
- Omgaan met drugs en doping
- Omgaan met herhaalde overbelasting
- Samenwerken met anderen
- Omgaan met media en belanghebbenden
- Eigen keuzes maken die voor hem van belang zijn